طوطی و بازرگان ۸ - ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﻮﻝ ﺣﮑﯿﻢ: به هر چه اﺯ ﺭﺍﻩ ﻭ ﺍﻣﺎﻧﯽ، ﭼﻪ ﮐﻔﺮ ﺁﻥ ﺣﺮﻑ ﻭ ﭼﻪ ﺍﯾﻤﺎﻥ / به هر چه ﺍﺯ ﺩﻭﺳﺖ ﺩﻭﺭ ﺍﻓﺘﯽ، ﭼﻪ ﺯﺷﺖ ﺁﻥ ﻧﻘﺶ ﻭ ﭼﻪ ﺯﯾﺒﺎ [*]
صفحه ی قبل صفحه ی بعد ﺩﺭ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻮﻟﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺍﻟﺴّﻼﻡ: ﺍِﻥَّ ﺳَﻌﺪﺍً ﻟَﻐَﯿﻮﺭٌ ﻭَ ﺍَﻧﺎ ﺍَﻏﯿَﺮُ ﻣِﻦ ﺳَﻌﺪٍ ﻭ ﺍﻟﻠﻪُ ﺍَﻏﯿَﺮُ ﻣِﻨّﯽ ﻭ ﻣِﻦ ﻏَﯿﺮﺗِﻪ ﺣَﺮَّﻡَ ﺍﻟﻔَﻮﺍﺣِﺶَ ﻣﺎ ﻇَﻬَﺮ ﻣﻨﻬﺎ ﻭ ﻣﺎ ﺑﻄَﻦ [**]
ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎﻟَﻢ ﺯآﻥ ﻏﯿﻮﺭ ﺁﻣﺪ، ﮐﻪ ﺣﻖ ﺑُﺮﺩ ﺩﺭ ﻏﯿﺮﺕ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﺎﻟَﻢ ﺳَﺒَﻖ
ﺍﻭ ﭼﻮ ﺟﺎن است ﻭ ﺟﻬﺎﻥ ﭼﻮﻥ ﮐﺎﻟﺒَﺪ ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺍﺯ ﺟﺎﻥ ﭘﺬﯾﺮﺩ ﻧﯿﮏ ﻭ ﺑَﺪ
ﻫﺮ ﮐﻪ ﻣﺤﺮﺍﺏِ ﻧﻤﺎﺯﺵ ﮔﺸﺖ ﻋَﯿﻦ ﺳﻮﯼِ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺭﻓﺘﻨﺶ ﻣﯽﺩﺍﻥ ﺗﻮ ﺷَﯿﻦ [۱۷۷۵] ۱۷۷۵
ﻫﺮ ﮐﻪ ﺷﺪ ﻣَﺮ ﺷﺎﻩ ﺭﺍ ﺍﻭ ﺟﺎﻣﻪﺩﺍﺭ ﻫﺴﺖ ﺧُﺴﺮﺍﻥ، ﺑﻬﺮِ ﺷﺎﻫﺶ ﺍِﺗِّﺠﺎﺭ [۱۷۷۶]
ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺷﻮﺩ ﺍﻭ هم نشین ﺑﺮ ﺩﺭﺵ ﺷِﺴﺘﻦ، ﺑُﻮَﺩ ﺣﯿﻒ ﻭ ﻏَﺒﯿﻦ [۱۷۷۷]
ﺩست بوﺳﺶ ﭼﻮﻥ ﺭﺳﯿﺪ ﺍﺯ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﮔﺮ ﮔُﺰﯾﻨﺪ ﺑﻮﺱِ ﭘﺎ، ﺑﺎﺷﺪ ﮔﻨﺎﻩ
ﮔﺮﭼﻪ ﺳﺮ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎﺩﻥ ﺧﺪمت است ﭘﯿﺶ ﺁﻥ ﺧﺪﻣﺖ، ﺧﻄﺎ ﻭ ﺯلّت است
ﺷﺎﻩ ﺭﺍ ﻏﯿﺮﺕ ﺑُﻮَﺩ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺑُﻮ ﮔﺰﯾﻨﺪ، ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﮐﻪ ﺩﯾﺪ ﺭﻭ [۱۷۸۰] ۱۷۸۰
ﻏﯿﺮﺕِ ﺣﻖ، ﺑﺮ ﻣَﺜﻞ، ﮔﻨﺪﻡ ﺑُﻮَﺩ ﮐﺎﻩِ ﺧِﺮﻣﻦ، ﻏﯿﺮﺕِ ﻣﺮﺩﻡ ﺑُﻮَﺩ
ﺍﺻﻞ ﻏﯿﺮت ها ﺑﺪﺍﻧﯿﺪ ﺍﺯ ﺍِﻟﻪ ﺁﻥِ ﺧﻠﻘﺎﻥ ﻓﺮﻉِ ﺣﻖ، ﺑﯽﺍﺷﺘﺒﺎﻩ
ﺷﺮﺡ ﺍﯾﻦ ﺑﮕﺬﺍﺭﻡ ﻭ ﮔﯿﺮﻡ ﮔِﻠﻪ ﺍﺯ ﺟﻔﺎﯼِ ﺁﻥ ﻧﮕﺎﺭِ ﺩَﻩ ﺩِﻟﻪ [۱۷۸۳]
ﻧﺎﻟﻢ، ﺍﯾﺮﺍ ﻧﺎﻟﻪﻫﺎ ﺧﻮﺵ ﺁﯾﺪﺵ ﺍﺯ ﺩﻭ ﻋﺎﻟَﻢ ﻧﺎﻟﻪ ﻭ ﻏﻢ ﺑﺎﯾﺪﺵ [۱۷۸۴]
ﭼﻮﻥ ﻧﻨﺎﻟﻢ ﺗﻠﺦ ﺍﺯ ﺩﺳﺘﺎﻥِ ﺍﻭ؟ ﭼﻮﻥ ﻧﯿَﻢ ﺩﺭ ﺣﻠﻘﻪﯼ ﻣﺴﺘﺎﻥِ ﺍﻭ [۱۷۸۵] ۱۷۸۵
ﭼﻮﻥ ﻧﺒﺎﺷﻢ ﻫﻤﭽﻮ ﺷﺐ ﺑﯽ ﺭﻭﺯِ ﺍﻭ؟ ﺑﯽ ﻭﺻﺎﻝِ ﺭﻭﯼِ ﺭﻭﺯ ﺍﻓﺮﻭﺯِ ﺍﻭ
ﻧﺎﺧﻮﺵِ ﺍﻭ، ﺧﻮﺵ ﺑُﻮَﺩ ﺩﺭ ﺟﺎﻥ ﻣﻦ ﺟﺎﻥ ﻓﺪﺍﯼِ ﯾﺎﺭِ ﺩﻝﺭﻧﺠﺎﻥِ ﻣﻦ
ﻋﺎﺷﻘﻢ ﺑﺮ ﺭﻧﺞِ ﺧﻮﯾﺶ ﻭ ﺩﺭﺩِ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻬﺮ ﺧﺸﻨﻮﺩﯼِّ ﺷﺎﻩِ ﻓﺮﺩِ ﺧﻮﯾﺶ
ﺧﺎﮎ ﻏﻢ ﺭﺍ ﺳُﺮﻣﻪ ﺳﺎﺯﻡ ﺑﻬﺮ ﭼﺸﻢ ﺗﺎ ﺯ ﮔﻮﻫﺮ ﭘﺮ ﺷﻮﺩ ﺩﻭ ﺑﺤﺮِ ﭼﺸﻢ
ﺍﺷﮏ، کآﻥ ﺍﺯ ﺑﻬﺮِ ﺍﻭ ﺑﺎﺭﻧﺪ ﺧﻠﻖ ﮔﻮﻫﺮ اﺳﺖ ﻭ ﺍﺷﮏ ﭘﻨﺪﺍﺭﻧﺪ ﺧﻠﻖ ۱۷۹۰
ﻣﻦ ﺯ ﺟﺎﻥِ ﺟﺎﻥ، ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ؟ ﻣﻦ ﻧِﯿَﻢ ﺷﺎﮐﯽ، ﺭﻭﺍﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ [۱۷۹۱]
ﺩﻝ ﻫﻤﯽﮔﻮﯾﺪ: ﮐﺰﻭ ﺭﻧﺠﯿﺪﻩﺍﻡ ﻭﺯ ﻧﻔﺎﻕِ ﺳُﺴﺖ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﻩﺍﻡ [۱۷۹۲]
ﺭﺍﺳﺘﯽ ﮐﻦ، ﺍﯼ ﺗﻮ ﻓﺨﺮِ ﺭﺍﺳﺘﺎﻥ! ﺍﯼ ﺗﻮ ﺻﺪﺭ ﻭ ﻣﻦ ﺩَﺭﺕ ﺭﺍ ﺁﺳﺘﺎﻥ
ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ ﻭ ﺻﺪﺭ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﻣﺎ ﻭ ﻣﻦ ﮐﻮ ﺁﻥ ﻃﺮﻑ کآﻥ ﯾﺎﺭِ ﻣﺎﺳﺖ؟
ﺍﯼ ﺭﻫﯿﺪﻩ ﺟﺎﻥِ ﺗﻮ ﺍﺯ ﻣﺎ ﻭ ﻣﻦ ﺍﯼ ﻟﻄﯿﻔﻪﯼ ﺭﻭﺡ ﺍﻧﺪﺭ ﻣﺮﺩ ﻭ ﺯﻥ ۱۷۹۵
ﻣﺮﺩ ﻭ ﺯﻥ ﭼﻮﻥ ﯾﮏ ﺷﻮﺩ، ﺁﻥ ﯾﮏ ﺗﻮیی ﭼﻮﻥ ﮐﻪ یک ها ﻣﺤﻮ ﺷﺪ، ﺁنک ﺗﻮیی
ﺍﯾﻦ ﻣﻦ ﻭ ﻣﺎ، ﺑﻬﺮِ ﺁﻥ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﯽ ﺗﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺧﻮﺩ ﻧَﺮﺩِ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺎﺧﺘﯽ
ﺗﺎ ﻣﻦ ﻭ ﺗﻮﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﯾﮏ ﺟﺎﻥ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﺴﺘﻐﺮﻕِ ﺟﺎﻧﺎﻥ ﺷﻮﻧﺪ
ﺍﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻫﺴﺖ، ﻭ ﺑﯿﺎ ﺍﯼ ﺍﻣﺮِ ﮐُﻦ ﺍﯼ ﻣُﻨﺰَّﻩ ﺍﺯ ﺑﯿﺎ ﻭ ﺍﺯ ﺳُﺨُﻦ
ﺟﺴﻢ، ﺟﺴﻤﺎﻧﻪ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﯾﺪﻧﺖ؟ ﺩﺭ ﺧﯿﺎﻝ ﺁﺭﺩ، ﻏﻢ ﻭ ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺖ؟ ۱۸۰۰
ﺩﻝ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺑﺴﺘﻪﯼ ﻏﻢ ﻭ ﺧﻨﺪﯾﺪن است ﺗﻮ ﻣﮕﻮ ﮐﻮ ﻻﯾﻖ ﺁﻥ ﺩﯾﺪن است
ﺁﻥ ﮐﻪ ﺍﻭ ﺑﺴﺘﻪﯼ ﻏﻢ ﻭ ﺧﻨﺪﻩ ﺑُﻮَﺩ ﺍﻭ ﺑﺪﯾﻦ ﺩﻭ ﻋﺎﺭﯾﺖ ﺯﻧﺪﻩ ﺑُﻮَﺩ
ﺑﺎﻍ ﺳﺒﺰِ ﻋﺸﻖ، ﮐﻮ ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎﺳﺖ ﺟﺰ ﻏﻢ ﻭ ﺷﺎﺩﯼ ﺩﺭ اﻭ ﺑﺲ ﻣﯿﻮﻩﻫﺎﺳﺖ
ﻋﺎﺷﻘﯽ ﺯﯾﻦ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺣﺎﻟﺖ، ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﯽ ﺑﻬﺎﺭ ﻭ ﺑﯽ ﺧﺰﺍﻥ، ﺳﺒﺰ ﻭ ﺗﺮ اﺳﺖ
ﺩِﻩ ﺯﮐﺎﺕِ ﺭﻭﯼ ﺧﻮﺏ، ﺍﯼ ﺧﻮﺏﺭﻭ ﺷﺮﺡِ ﺟﺎﻥِ ﺷﺮﺣﻪ ﺷﺮﺣﻪ، ﺑﺎﺯﮔﻮ ۱۸۰۵
ﮐﺰ ﮐَﺮَﺷﻢِ ﻏﻤﺰﻩﺍﯼ، ﻏﻤّﺎﺯﻩﺍﯼ ﺑﺮ ﺩﻟﻢ ﺑﻨﻬﺎﺩ ﺩﺍﻏﯽ ﺗﺎﺯﻩﺍﯼ [۱۸۰۶]
ﻣﻦ ﺣﻼﻟﺶ ﮐﺮﺩﻡ ﺍﺭ ﺧﻮﻧﻢ ﺑﺮﯾﺨﺖ ﻣﻦ ﻫﻤﯽﮔﻔﺘﻢ: "ﺣﻼﻝ"، ﺍﻭ ﻣﯽﮔﺮﯾﺨﺖ
ﭼﻮﻥ ﮔﺮﯾﺰﺍﻧﯽ ﺯ ﻧﺎﻟﻪﯼ ﺧﺎﮐﯿﺎﻥ؟ ﻏﻢ ﭼﻪ ﺭﯾﺰﯼ ﺑﺮ ﺩﻝ ﻏﻤﻨﺎﮐﯿﺎﻥ؟
ﺍﯼ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺻﺒﺤﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣَﺸﺮِﻕ ﺑﺘﺎﻓﺖ ﻫﻤﭽﻮ ﭼﺸﻤﻪﯼ ﻣُﺸﺮِﻗﺖ ﺩﺭ ﺟﻮﺵ ﯾﺎﻓﺖ [۱۸۰۹]
ﭼﻮﻥ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺩﺍﺩﯼ ﺍﯾﻦ ﺷﯿﺪﺍﺕ ﺭﺍ؟ ﺍﯼ ﺑﻬﺎ ﻧَﻪ ﺷِﮑَّﺮِ ﻟﺒﻬﺎﺕ ﺭﺍ [۱۸۱۰] ۱۸۱۰
ﺍﯼ ﺟﻬﺎﻥِ ﮐﻬﻨﻪ ﺭﺍ، ﺗﻮ ﺟﺎﻥِ ﻧﻮ ﺍﺯ ﺗﻦِ ﺑﯽ ﺟﺎﻥ ﻭ ﺩﻝ، ﺍﻓﻐﺎﻥ ﺷﻨﻮ
ﺷﺮﺡِ ﮔُﻞ ﺑﮕﺬﺍﺭ، ﺍﺯ ﺑﻬﺮِ ﺧﺪﺍ ﺷﺮﺡِ ﺑﻠﺒﻞ ﮔﻮ ﮐﻪ ﺷﺪ ﺍﺯ ﮔُﻞ ﺟﺪﺍ
ﺍﺯ ﻏﻢ ﻭ ﺷﺎﺩﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺟﻮﺵِ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﯿﺎﻝ ﻭ ﻭَﻫﻢ ﻧَﺒﻮَﺩ ﻫﻮﺵِ ﻣﺎ
ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺑُﻮَﺩ کآﻥ ﻧﺎﺩﺭ اﺳﺖ ﺗﻮ ﻣﺸﻮ ﻣﻨﮑﺮ، ﮐﻪ ﺣﻖ ﺑﺲ ﻗﺎﺩﺭ اﺳﺖ
ﺗﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﺍﺯ ﺣﺎﻟﺖِ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻣﮑﻦ ﻣﻨﺰﻝ ﺍﻧﺪﺭ ﺟﻮﺭ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺣﺴﺎﻥ ﻣﮑﻦ ۱۸۱۵
ﺟﻮﺭ ﻭ ﺍﺣﺴﺎﻥ، ﺭﻧﺞ ﻭ ﺷﺎﺩﯼ ﺣﺎﺩث است ﺣﺎﺩﺛﺎﻥ ﻣﯿﺮﻧﺪ ﻭ ﺣَﻘﺸﺎﻥ ﻭﺍﺭث است
ﺻﺒﺢ ﺷﺪ، ﺍﯼ ﺻﺒﺢ ﺭﺍ ﺻﺒﺢ ﻭ ﭘﻨﺎﻩ! ﻋﺬﺭ ﻣﺨﺪﻭﻣﯽ ﺣُﺴﺎﻡﺍﻟﺪّﯾﻦ ﺑﺨﻮﺍﻩ
ﻋﺬﺭﺧﻮﺍﻩِ ﻋﻘﻞِ ﮐﻞّ ﻭ ﺟﺎﻥ، ﺗﻮیی ﺟﺎﻥِ ﺟﺎﻥ ﻭ ﺗﺎﺑﺶِ ﻣﺮﺟﺎﻥ، ﺗﻮیی
ﺗﺎﻓﺖ ﻧﻮﺭِ ﺻﺒﺢ ﻭ ﻣﺎ ﺍﺯ ﻧﻮﺭِ ﺗﻮ ﺩﺭ ﺻﺒﻮﺣﯽ ﺑﺎ ﻣﯽِ ﻣﻨﺼﻮﺭِ ﺗﻮ
ﺩﺍﺩﻩﯼ ﺗﻮ، ﭼﻮﻥ ﭼﻨﯿﻦ ﺩﺍﺭﺩ ﻣﺮﺍ ﺑﺎﺩﻩ که ﺑﻮَﺩ ﮐﻮ ﻃﺮﺏ ﺁﺭﺩ ﻣﺮﺍ؟ ۱۸۲۰
ﺑﺎﺩﻩ ﺩﺭ ﺟﻮﺷﺶ، ﮔﺪﺍﯼ ﺟﻮﺵِ ﻣﺎﺳﺖ ﭼﺮﺥ ﺩﺭ ﮔﺮﺩﺵ، ﮔﺪﺍﯼِ ﻫﻮﺵ ﻣﺎﺳﺖ
ﺑﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﺎ ﻣﺴﺖ ﺷﺪ، ﻧﻪ ﻣﺎ ﺍﺯ اﻭ ﻗﺎﻟﺐ ﺍﺯ ﻣﺎ ﻫﺴﺖ ﺷﺪ، ﻧﻪ ﻣﺎ ﺍﺯ اﻭ
ﻣﺎ ﭼﻮ ﺯﻧﺒﻮﺭﯾﻢ ﻭ ﻗﺎلب ها، ﭼﻮ ﻣﻮﻡ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﻗﺎﻟﺐ ﺭﺍ، ﭼﻮ ﻣﻮﻡ
☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆
[*] ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺯ ﻗﺼﯿﺪﻩ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺣﮑﯿﻢ ﺳﻨﺎﯾﯽ « ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ ﺍﻫﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ » :
ﻣﮑﻦ ﺩﺭ ﺟﺴﻢ ﻭ ﺟﺎﻥ ﻣﻨﺰﻝ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﻧﺴﺖ ﻭ ﺁﻥ ﻭﺍﻻ ﻗﺪﻡ ﺯﯾﻦ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﻧﻪ، ﻧﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺎﺵ ﻭ ﻧﻪ ﺍﯾﻨﺠﺎ
به هرچه ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺍﻓﺘﯽ ﭼﻪ ﮐﻔﺮ ﺁﻥ ﺣﺮﻑ ﻭ ﭼﻪ ﺍﯾﻤﺎﻥ به هرچهﺍﺯ ﺩﻭﺳﺖ ﻭﺍﻣﺎﻧﯽ ﭼﻪ ﺯﺷﺖ ﺁﻥ ﻧﻘﺶ ﻭ ﭼﻪ ﺯﯾﺒﺎ ...
.......
[**] همانا سعد [بن عِبادِه]، غیور است و من از او غیورترم؛ و خدا از من غیورتر است. و از غیرت او آن که "هرگونه رفتار زشت را چه عیان و چه نهان باشد حرام کرده است."
........
[۱۷۷۵] عین: مشهود؛ اینجا مقام عین الیقین.
ﺷﯿﻦ : ﻋﯿﺐ، زشتی، ناپسندی.
ﺑﺮ ﺗﻮ ﮔﺮ ﭘﯿﺪﺍ ﺷﺪﯼ ﺯﻭ ﻋﯿﺐ ﻭ ﺷﯿﻦ ﺯﻭ ﺭﻣﯿﺪﯼ ﺟﺎﻧﺖ ﺑُﻌْﺪَ ﺍﻟﻤﺸﺮﻗﯿﻦ
..........
[۱۷۷۶] ﺍﺗّﺠﺎﺭ : ﺗﺠﺎﺭﺕ ﮐﺮﺩﻥ
..........
[۱۷۷۷] ﻏﺒﯿﻦ : ﮔﻮﻝ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﺩﺭ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ، ﻏﺒﻦ، ﺯﯾﺎﻥ.
ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﻏﯿﺐ ﺍﻧﻮﺍع است ﺍﯾﻦ ﺩﺭ ﺯﯾﺎﻥ ﻭ ﺳﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺭِﺑﺢ ﻭ ﻏﺒﯿﻦ
..........
[۱۷۸۰] « ﺑﻮ » ﺩﺭ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﺍﺛﺮ ﺍﺳﺖ، ﺧﻮﺍﻩ ﺭﺍﯾﺤﻪ ﯾﺎ ﭼﯿﺰ ﺩﯾﮕﺮ . ﺑﻮ ﮔﺰﯾﺪﻥ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺑﻪ ﺁﺛﺎﺭ ﻭ ﭘﯽ ﺑﺮﺩﻥ ﺍﺯ ﺍﺛﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﮐﻪ ﺭﻭﺵ ﺣﮑﻤﺎ ﻭ ﻣﺘﮑﻠﻤﯿﻦ ﻭ ﺑﺪﺍﯾﺖ ﮐﺎﺭ ﺻﻮﻓﯽ ﺍﺳﺖ . ﺩﺭ ﻣﺜﺎﻝ ﺁﻫﻮ ﻣﯽﺁﻭﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺩﺭ ﭘﯽ ﺁﺛﺎﺭ ﮔﺎﻡ ﺁﻫﻮ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺑﻮﯼ ﺍﻭ ﻣﯽﺭﺳﻨﺪ ( ﻭ ﺳﭙﺲ ﺭﻭﯼ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ) .
..........
[۱۷۸۳] نگار دَه دِله: معشوقی که عاشقان بسیار دارد و به همه دل می ورزد.
..........
[۱۷۸۴] خوش همی آید مرا آوازِ او وان خدایا گفتن و آوازِ او مولانا
مرغ خوش خوان را بشارت باد کاندر راه عشق دوست را با ناله ی شب های بیداران خوش است حافظ
ایرا: از این رو
...........
[۱۷۸۵] دستان: قصه.
........
[۱۷۹۱] ﺍﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﺷﺎﻫﺪ ﺭﻭﺷﻨﮕﺮﯼ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯿﺖ ﺁﻏﺎﺯﯾﻦ ﻣﺜﻨﻮﯼ ﮐﻪ :
ﺑﺸﻨﻮ ﺍﯾﻦ ﻧﯽ ﭼﻮﻥ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺍﺯ ﺟﺪﺍﯾﯽﻫﺎ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ
..........
[۱۷۹۲] ﻧﻔﺎﻕ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﻭ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺑﺎﻃﻦ ﻧﻪ ... ﯾﺎﺩﺁﻭﺭ ﺑﯿﺖ ﺩﯾﻮﺍﻥ ﺍﺳﺖ :
ﭼﻮﻥ ﺑﻬﺎﺭﻡ ﺍﺯ ﺑﻬﺎﺭ ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﯾﺰﯼ ﺧﺪﯾﻮ ﺍﺯ ﺩﺭﻭﻧﻢ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻨﺪﻩ ﻭﺯ ﺑﺮﻭﻥ ﺯﺍﺭﯾﺪﻩﺍﻡ
..........
[۱۸۰۶] کرشم: حرکات دل انگیز چشم و ابرو که معشوقان و زیبارویان به کار می برند.
غمزه: اشاره ی چشم و مژگان؛ غمازه: پر غمزه.
..........
[۱۸۰۹] ﭼﺸﻤﻪ ﻣﺸﺮﻕ : ﻣﺠﺎﺯﺍً ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺍﺳﺖ .
.........
[۱۸۱۰] ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺩﺍﺩﯼ : ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺁﻭﺭﺩﯼ ..
